ایجاد و توجیه مسئولیت شرکت مادر در پی بروز ورشکستگی ظاهری
محورهای موضوعی : حقوق تجارت
1 - دانش آموخته حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شاهد تهران، تهران، ایران
کلید واژه: منع تقلب, سود موهوم, شرکت مادر, شرکت تابعه, ورشکستگی به تقلب, خرق حجاب, رویه قضایی, تزریق سود, دارا شدن بلاجهت, اصل جبران کامل خسارت,
چکیده مقاله :
امروزه شرکت های هلدینگ با جذب اشخاص برای سهامداری باعث می شوند که شرکت هایی تاسیس شوند که ماهیت صحیح داشته باشند و شرکت های تابعه ای هم ذیل آنها کنترل شوند ولی برای سود آوری نامشروع ایجاد شوند . این تاسیس ، با معامله اشخاص ثالث و جذب سود و افزایش سرمایه باعث می شود که ارکان اصلی شرکت در پوشش شخصیت شرکت ، جذب منافع موهوم را داشته باشد و با تزریق فوری سود به شرکت های تابعه اش ، خود را ورشکسته نشان دهد . این ارتباط شرکت مادر که در راس هلدینگ قرار دارد با شرکت های تبعه ، ارتباط اقتصادی و مدیریتی است که امکان کنترل در قبال وابستگی شرکت تبعه را برای شرکت مادر فراهم می کند و توان کنترل و سهیم شدن ، قدرت مسئولیت آوری را برای شخصیت شرکت مادر را به همراه خود می آورد تا در صورت قالب یافتن عنصر مجرمانه با دخالت شرکت تبعه ، بتوان با زائل کردن شخصیت های مستقل شرکتی ، مطابق نظریه نمایندگی ، جبران خسارت مجرمانه و تحمیل کیفر را بر عناصر اصلی مسبب و فعال شرکت بار کرد . هر حقی که استیفاء می شود ، تکلیف ایجابی و سلبی را همراه خود دارد ؛ در نتیجه ، با جلب منفعت از سوی اصیل واقعی (شرکت مادر) باعث عهده دار شدن مسئولیت و منع سوء استفاده ار حق برای شرکت مادر می شود . اولا وحدت منفعت و مالکیت از جانب شرکت مادر و تابعه و ثانیاً ، مطابق اصل منع تقلب و دارا بودن حسن نیت در اثر نسبی بودن قراردادها باعث می شود تخطی شرکت تابعه و یا شرکت مادر ، تعهد به پای مسبب اصلی جلب منفعت و طرف قرارداد متعامل قرار گیرد . بررسی نوع این ورشکستگی و سیر جذب و تزریق سود و امکان تحقق مسئولیت بر ارکان این شرکت ها ، بالاخص مدیران ، محل بحث و مطالعه ما از حیث نظری و رویه ای است .
Today, holding companies attract individuals as shareholders, leading to the establishment of companies with a legitimate nature, where subsidiary companies are controlled under them. However, these subsidiaries are often created with the intent of generating illicit profits. This formation, along with transactions involving third parties, profit attraction, and capital increase, allows the main company’s structures to conceal fraudulent gain under the guise of corporate identity. By injecting immediate profits into its subsidiaries, the parent company may artificially present itself as bankrupt. The economic and managerial relationship between the parent company (at the top of the holding) and its subsidiaries enables control over the dependent companies, which, in turn, allows the parent company to assume liability and control. In cases where criminal elements emerge through the involvement of the subsidiary, the concept of agency theory can be invoked to eliminate the independent corporate entities, hold the primary parties accountable, and impose criminal liability for fraudulent activities. Every right that is exercised entails both positive and negative obligations. Consequently, when the true principal (the parent company) derives a benefit, it assumes responsibility and is barred from misusing that right. The unity of benefit and ownership between the parent and the subsidiary, along with the principle of preventing fraud and the requirement of good faith in the relative nature of contracts, leads to the obligation of the parent company or subsidiary to bear responsibility for any wrongdoing. This study examines the nature of this bankruptcy, the process of profit absorption and injection, and the potential liability of the companies' structures, particularly the directors, from both a theoretical and practical perspective.
شیخ انصاری ، مرتضی ، بی تا ، فرائد الاصول ، جلد 4 ، قم : انتشارات مجمع الفکر الاسلامی
شیخ انصاری ، مرتضی (1428) ، فرائد الاصول ، جلد 3 ، قم : انتشارات مجمع الفکر الاسلامی
اسکینی ، ربیعا (1394) ، حقوق تجارت ، شرکت های تجاری ، جلد 2 ، ش چاپ ، تهران : انتشارات سمت
صقری ، محمد (1393) ، حقوق بازرگانی ، شرکت ها ، جلد 1 و 2 ، چاپ اول ، تهران : شرکت سهامی انتشار
صقری ، محمد (1376) ، حقوق بازرگانی ، ورشکستگی نظری و عملی ، چاپ اول ، تهران : شرکت سهامی انتشار
معتمدی ، جواد (1400) ، درسنامه جامع حقوق تجارت ، چاپ دوم ، تهران : انتشارات اندیشه ارشد
کاویانی ، کوروش (1396) ، نقد آراء ورشکستگی ، چاپ اول ، تهران : انتشارات مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه
کاتوزیان ، ناصر (1400) ، دوره حقوق مدنی ، عقود معین ، جلد 4 ، چاپ چهارم ، تهران : انتشارات گنج دانش
متین ، احمد ، بی تا ، مجموعه رویه قضایی ، تهران : چاپخانه هاشمی
آرشیو حقوقی کیهان ، مجموعه رویه قضایی ( آراء هیات عمومی دیوان عالی کشور ، مجموعه های سال 1342 الی 1350 ، قسمت آراء مدنی
مراغی ، سید میر عبد الفتاح (1417) ، العناوین الفقهیه ، جلد 1 ، قم : موسسه نشر اسلامی
دمرچیلی ، محمد و همکاران (1402) ، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی ، چاپ سی ام ، تهران : انتشارات دادستان
بجنوردی ، میرزا حسن ، 1419 ق ، القواعد الفقیه ، جلد 3 ، چاپ اول ، قم : نشر الهادی
طوسی ، عباس (1393) ، تحلیل اقتصادی حقوق شرکت ها ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات شهر دانش
صفایی ، سید حسین و رحیمی ، حبیب الله (1401) ، مسئولیت مدنی(الزامات خارج از قرارداد) ، چاپ هفدهم ، تهران : انتشارات سمت
کاتوزیان ، ناصر (1385) ، مقدمه علم حقوق ، چاپ پنجاه و دوم ، تهران : شرکت سهامی انتشار
کاتوزیان ، ناصر (1385) ، فلسفه حقوق : جلد اول ، چاپ چهارم ، تهران : شرکت سهامی انتشار
ملک محمدی ، شیرین و اسکینی ، ربیعا (1402) ، «مبانی نظری مسئولیت های شرکت مادر در موارد ورشکستگی شرکت های تابعه» ، مطالعات حقوق تطبیقی معاصر دانشگاه تبریز ، دوره 14 ، ص34_ص60
فیضی چکاب ، غلام نبی و بنایی اسکویی ، مجید و موسوی ، محمد (1399) ، «اجرای قاعده اصیل واقعی در شرکت های مادر و تابعه : مطالعه تطبیقی در حقوق آمریکا ، فقه امامیه و حقوق ایران » ، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب ، شماره سوم ، از ص151 _ ص182
جنیدی ، لعیا و زارع ، ملیحه (1394) ، « اعمال قاعده خرق حجاب شخصیت حقوقی بر مدیران ؛ تحلیل مسئولیت مدیران شرکت های سرمایه در قبال دیون پرداخت نشده شرکت » ، مطالعات حقوق تطبیقی دانشگاه تهران ، دوره 6 ، ص85 _ ص105
رضائی ، علی (1396) ، « مسئولیت شرکت مادر در قبال شرکت تابعه ؛ مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه ، بلژیک و ابران ، مطالعات حقوق تطبیقی ، دوره 8 ، ص 151_ص177
رحمدل ، منصور (1383) ، «ورشکستگی به تقلب » ، مجله پژوهش های حقوقی شهر دانش ، شماره 6 ، ص155_ص173
سلیمان زاده ، سمیرا (1401) ، «خرق حجاب شخصیت حقوقی شرکت ، مبانی و آثار» ، نشریه نقد و تحلیل آراء قضائی ، شماره 2 ، ص316_ص337
انوری ، سید محسن (1345) ، «ورشکستگی در حقوق ایران» ، دکتری حقوق خصوصی ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
References
Ansari, Morteza. (n.d.). Farāʾid al-uṣūl [The pearls of principles], Vol. 4. Qom: Majmaʿ al-Fikr al-Islami Publications. [in Arabic]
Ansari, Morteza. (1428 AH). Farāʾid al-uṣūl [The pearls of principles], Vol. 3. Qom: Majmaʿ al-Fikr al-Islami Publications. [in Arabic]
Askini, Rabia. (1394). Ḥoqūq-e tejarat: Sherkat-hā-ye tejārī [Commercial law: Business corporations], Vol. 2, nth ed. Tehran: SAMT. [in Persian]
Saqeri, Mohammad. (1393). Ḥoqūq-e bāzargānī: Sherkat-hā [Commercial law: Companies], Vols. 1–2, 1st ed. Tehran: Sherkat-e Sahami-ye Enteshar. [in Persian]
Saqeri, Mohammad. (1376). Ḥoqūq-e bāzargānī: Varshakastegī-ye nazarī va ʿamalī [Commercial law: Theoretical and practical bankruptcy], 1st ed. Tehran: Sherkat-e Sahami-ye Enteshar. [in Persian]
Moʿtamedi, Javad. (1400). Darsnāme-ye jāmeʿ-e ḥoqūq-e tejarat [Comprehensive textbook of commercial law], 2nd ed. Tehran: Andisheh-ye Arshad Publications. [in Persian]
Kaviani, Kourosh. (1396). Naqd-e ārā-ye varshakastegī [Critique of bankruptcy decisions], 1st ed. Tehran: Press and Publications Center of the Judiciary. [in Persian]
Katouzian, Nasser. (1400). Dore-ye ḥoqūq-e madanī: ʿOqūd-e moʿayyan [Civil law series: Nominated contracts], Vol. 4, 4th ed. Tehran: Ganj-e Danesh Publications. [in Persian]
Matin, Ahmad. (n.d.). Majmūʿe-ye roye-ye qazāʾī [Collection of judicial precedents]. Tehran: Hashemi Printing House. [in Persian]
Arshiv-e Ḥoqūqī-ye Keyhān [Keyhan Legal Archive]. (n.d.). Majmūʿe-ye roye-ye qazāʾī (ārā-ye hayʾat-e ʿomūmī-ye Divān-e ʿĀlī-ye Keshvar, majmūʿehā-ye sāl 1342 elā 1350, ghesmat-e ārā-ye madanī) [Collection of judicial precedents (decisions of the General Assembly of the Supreme Court, collections 1963–1971, civil decisions section)]. [in Persian]
Maraghi, Seyyed Mir ʿAbd al-Fattāḥ. (1417 AH). al-ʿAnāwīn al-fiqhiyya [Jurisprudential topics], Vol. 1. Qom: Muʾassese-ye Nashr-e Eslami. [in Arabic]
Damarchili, Mohammad, et al. (1402). Qānūn-e tejarat dar nazm-e ḥoqūqī-ye konūnī [The Commercial Code in the current legal order], 30th ed. Tehran: Dadestān Publications. [in Persian]
Bejnordi, Mirza Hasan. (1419 AH). al-Qawāʿid al-fiqhiyya [Jurisprudential rules], Vol. 3, 1st ed. Qom: al-Hadi Publishing. [in Arabic]
Tusi, Abbas. (1393). Taḥlīl-e eqteṣādī-ye ḥoqūq-e sherkat-hā [Economic analysis of company law], 1st ed. Tehran: Shahr-e Danesh Publications. [in Persian]
Safaʾi, Seyyed Hossein, & Rahimi, Habibollah. (1401). Masʾūlīyat-e madanī (alzāmāt-e khārej az qarārdād) [Civil liability (non-contractual obligations)], 17th ed. Tehran: SAMT. [in Persian]
Katouzian, Nasser. (1385). Moqaddame-ye ʿelm-e ḥoqūq [Introduction to legal science], 52nd ed. Tehran: Sherkat-e Sahami-ye Enteshar. [in Persian]
Katouzian, Nasser. (1385). Falsafe-ye ḥoqūq, Vol. 1 [Philosophy of law, Vol. 1], 4th ed. Tehran: Sherkat-e Sahami-ye Enteshar. [in Persian]
Malek Mohammadi, Shirin, & Askini, Rabia. (1402). “Mabānī-ye nazarī-ye masʾūlīyat-hā-ye sherkat-e mādar dar mavāred-e varshakastegī-ye sherkat-hā-ye tābeʿe” [Theoretical bases of parent company liabilities in cases of subsidiaries’ bankruptcy]. Moṭāleʿāt-e Ḥoqūq-e Taṭbīqī-ye Moʿāṣer-e Dāneshgāh-e Tabriz [Contemporary Comparative Law Studies, University of Tabriz], Vol. 14, pp. 34–60. [in Persian]
Feizi Chekab, Gholam-Nabi, Banaei Askui, Majid, & Mousavi, Mohammad. (1399). “Ejrā-ye qāʿede-ye aṣīl-e vāqeʿī dar sherkat-hā-ye mādar va tābeʿe: motāleʿe-ye taṭbīqī dar ḥoqūq-e Amrikā, feqh-e Emāmīya va ḥoqūq-e Irān” [Application of the “real principal” rule in parent and subsidiary companies: A comparative study in U.S. law, Imami fiqh and Iranian law]. Faslnāme-ye Pajoohesh-e Taṭbīqī-ye Ḥoqūq-e Eslām va Gharb [Comparative Research Quarterly on Islamic and Western Law], No. 3, pp. 151–182. [in Persian]
Jonidi, Laʿya, & Zareʿ, Maliheh. (1394). “Aʿmāl-e qāʿede-ye kharq-e ḥijāb-e shakhṣīyat-e ḥoqūqī bar modīrān: taḥlīl-e masʾūlīyat-e modīrān-e sherkat-hā-ye sarmāye dar qebāl-e diyūn-e pardākht-nashode-ye sherkat” [Application of the doctrine of piercing the corporate veil to directors: Analysis of the liability of directors of capital companies for unpaid company debts]. Moṭāleʿāt-e Ḥoqūq-e Taṭbīqī-ye Dāneshgāh-e Tehrān [Comparative Law Studies, University of Tehran], Vol. 6, pp. 85–105. [in Persian]
Rezaei, Ali. (1396). “Masʾūlīyat-e sherkat-e mādar dar qebāl-e sherkat-e tābeʿe: motāleʿe-ye taṭbīqī dar ḥoqūq-e Farānseh, Beljik va Irān” [Liability of the parent company vis-à-vis the subsidiary: A comparative study in French, Belgian and Iranian law]. Moṭāleʿāt-e Ḥoqūq-e Taṭbīqī [Comparative Law Studies], Vol. 8, pp. 151–177. [in Persian]
Rahmdel, Mansour. (1383). “Varshakastegī be taqallob” [Fraudulent bankruptcy]. Majalle-ye Pajoohesh-hā-ye Ḥoqūqī-ye Shahr-e Danesh [Journal of Legal Studies, Shahr-e Danesh], No. 6, pp. 155–173. [in Persian]
Soleymānzādeh, Samira. (1401). “Kharq-e ḥijāb-e shakhṣīyat-e ḥoqūqī-ye sherkat: mabānī va āthār” [Piercing the corporate veil: Foundations and effects]. Nashriye-ye Naqd va Taḥlīl-e Ārā-ye Qazāʾī [Journal of Critique and Analysis of Judicial Decisions], No. 2, pp. 316–337. [in Persian]
Anvari, Seyyed Mohsen. (1345). “Varshakastegī dar ḥoqūq-e Irān” [Bankruptcy in Iranian law]. PhD thesis in Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran. [in Persian]