بررسی فقهی و حقوقی نگهداری حیوانات در آپارتمان با رویکردی تطبیقی به قوانین سایر کشورها
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی
1 - دانش آموخته حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شاهد تهران، تهران، ایران
کلید واژه: نگهداری حیوانات, قسمت های مشترک آپارتمان, قسمت های اختصاصی آپارتمان, قاعده تسلیط, قاعده لا ضرر,
چکیده مقاله :
یکی از معضلات زندگی اجتماعی انسان ها، تعارض منافع ایشان است. هریک از انسان ها، برای انتفاع بردن از حقوق خود، از جمله حق مالکیت خویش، سعی در اِعمال آنها ولو با تضییع حقوق دیگران دارد. نمونه‌ی مشهود این روزهای جامعه جهانی، اختلافات مردم با یکدیگر بر سر نگهداری حیوانات در آپارتمان ها و منازلشان است که برگشت این اختلاف به دو قاعده تسلیط و لا ضرر برمی‌گردد. صاحب حیوان از یک طرف برای اثبات مشروعیت عمل خود، به قاعده تسلیط استناد می‌کند و طرف دیگر که همسایه‌ی اوست، قائل است به اینکه صاحب حیوان نباید با تصرفات خود موجب اضرار به غیر شود و لذا به قاعده لا ضرر تمسک می‌کند. این تعارض منافع در قسمت های مشترک آپارتمان، باعث اختلاف چندانی نمی‌شود و اشخاص با توجه به قواعد و قوانین موجود، یک همزیستی مسالمت آمیز را در کنار هم تجربه می‌کنند ولی در قسمت های اختصاصی، اختلاف بین اشخاص به روشنی به چشم می‌خورد و حتی باعث اختلاف بین فقها و حقوقدانان شده است که در حل تعارض موجود بین اشخاص، کدامین یک از قواعد تسلیط یا لا ضرر را جاری و ساری بدانند و در واقع، حق را به صاحب حیوان بدهند و یا این که همسایه را محق بشمارند. مقاله پیش رو، با یک رویکرد تحقیقی - تفصیلی، سعی در پایان دادن به این اختلافات، به وسیله تتبّع در کلمات فقها و بررسی قوانین موجود در مسئله دارد و راه حل هایی را پیشنهاد می‌نماید که اشخاص، هر یک، بتوانند بدون مزاحمت برای سایر افراد، از حقوق مکتسبه خود بهره ببرند و تعارض منافعی بین ایشان، رخ ندهد.
One of the recurring challenges of social life is the conflict of interests among individuals. Every person, in seeking to exercise their rights—including property rights—may act in ways that inadvertently infringe upon the rights of others. A clear contemporary example of such conflict is the growing disputes among residents of apartment complexes regarding the keeping of animals within their private residential units. The root of these disagreements can be traced back to two foundational jurisprudential principles: the principle of taslīt (the owner’s dominion over property) and the principle of no-harm (lā ḍarar). Animal owners invoke the principle of taslīt to justify the legitimacy of keeping pets in their homes, whereas neighbors argue that no individual may exercise proprietary rights in a manner that causes harm or disturbance to others, thereby appealing to the principle of no-harm. In shared or common areas of an apartment building, this conflict rarely escalates because existing legal rules and cooperative norms typically enable residents to coexist peacefully. However, in private units, disagreements become more evident and have even led to divergent views among jurists and legal scholars regarding which principle should take precedence. The central question is whether the right belongs to the animal owner or whether the neighbor’s right to be free from harm prevails. The present article, through a detailed and research-oriented approach, examines classical and contemporary jurisprudential opinions as well as existing statutory rules to provide a rational and balanced resolution to these conflicts. Solutions are proposed that allow each party to enjoy their rightful benefits without infringing upon the rights of others, ensuring that such conflicts of interest can be effectively avoided.
قرآن کریم
ابن اثیر، مجد الدين أبو السعادات المبارك بن محمد بن محمد بن محمد ابن عبد الكريم الشيباني الجزري (1399 ه.ق)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، جلد سوم، بیروت: المکتبۀ العلمیّۀ
ابن ادریس حلی، أبي جعفر محّمد بن منصور بن أحمد بن إدريس الحلّي (1410 ه.ق)، کتاب السرائر، جلد دوم، چاپ دوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامي
ابن حزم، أبو محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الأندلسي القرطبي الظاهري (بدون طبعۀ وبدون تاریخ)، المحلی بالآثار، جلد هفتم، بیروت: دار الفکر
اَحسائی، ابن ابی الجمهور (1403 ه)، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، جلد دوم، قم: سید الشهداء
الأشقودری الألبانی، محمد ناصر الدین، صحیح الجامع الصغیر و زیاداته، جلد اول، بیروت: المکتب الاسلامی
اﻧﺼﺎري، ﻣﺮﺗﻀﻲ (1420 ه.ق)، کتاب اﻟﻤﻜﺎﺳﺐ، ﺟﻠﺪ سوم، چاپ دوم ، قم: مجمع الفکر الاسلامی
بجنوردی، سید حسن (1377)، القواعد الفقهیه، جلد اول، چاپ اول، قم: نشر الهادی
تقی زاده، ابراهیم و سید احمدعلی هاشمی (1398)، حقوق اموال و مالکیت، چاپ هفتم، تهران: مجد
توکلی، محمد مهدی، (1403)، آموزش جامع حقوق مدنی، جلد اول، چاپ بیست و ششم، تهران: مکتوب آخر
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1374)، ترمینولوژی حقوق، چاپ هفتم، تهران: گنج دانش
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1401)، حقوق اموال، چاپ هشتم، تهران: گنج دانش
حر عاملی، محمد بن حسن (1372)، وسائل الشیعه، جلد دهم، تهران: اسلامیه
حلی، جعفر بن حسن (1408 ه.ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد دوم، چاپ دوم، قم: موسسه اسماعیلیان
خامنه ای، سید علی (بدون تاریخ)، رساله‌ی آموزشی 2 (احکام معاملات)، جلد دوم، تهران: فقه روز وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی
خمینی، سید روح الله (1392)، تحریر الوسیله، جلد اول، چاپ اول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)
راغب اصفهانی، حسین بن محمد بن مفضل (1404 ه.ق)، المفردات فی غریب القرآن، چاپ دوم، قم: دفتر نشر الکتاب
الری شهری، محمد (1416 ه.ق)، میزان الحکمه، جلد اول، چاپ اول، قم: دار الحدیث
شاطبی، إبراهيم بن موسى بن محمد اللخمي الغرناطي (1417 ه.ق)، الموافقات، جلد سوم، چاپ اول، قاهره: دار ابن عفان
الشافعي، أبو عبد الله محمد بن إدريس بن العباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبي القرشي المكي (1410 ه.ق)، الام، جلد سوم، بیروت: دار المعرفۀ
صفائی، سید حسین و سید احسان حسینی (1404)، دوره مقدماتی حقوق مدنی اشخاص و اموال، چاپ سی و ششم، تهران: میزان
الطریحی، فخر الدین (1375)، مجمع البحرین، جلد سوم، تهران: مرتضوی
طوسی، أبو جعفر محمد بن احسن (1414 ه.ق)، الأمالی، چاپ اول، قم: دار الثقافه
طوسی، أبو جعفر محمد بن الحسن (1394)، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی
طوسی، أبو جعفر محمد بن حسن بن على بن حسن (1387 ه.ق)، المبسوط فی فقه الإمامية، جلد سوم، چاپ سوم، تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية
فیروز آبادی الشیرازی، شیخ مجد الدین محمد بن یعقوب (1415 ه.ق)، القاموس المحیط، جلد دوم، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه
القیومی المقری، احمد بن محمد بن علی (1418 ه.ق)، المصباح المنیر، جلد اول، چاپ دوم، بغداد: المکتبۀ العصریّۀ
کاتوزیان، ناصر (1403)، دوره مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت، چاپ پنجاه و نهم، تهران: میزان
کرکی، شيخ نور‌الدين على بن حسین بن عبدالعالى كركى معروف به محقق ثانی - محقق کرکی - (1414 ه.ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد ششم، چاپ دوم، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام
کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407)، الفروع من الکافی، جلد پنجم، تهران: دار الکتب الاسلامیه
مجلسی، محمد باقر (1403 ه.ق)، بحار الانوار، جلد دوم، چاپ دوم، بیروت: موسسه الوفاء
محقق داماد، مصطفی (1403)، قواعد فقه (بخش مدنی)، چاپ شصت و هفتم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی
دادنامه شماره 9209970222101041، مورخ 1392/10/25، صادره از شعبه 21 دادگاه تجدید نظر استان تهران
دادنامه شماره 9209982120100866، مورخ 1395/03/18، صادره از شعبه 21 دادگاه تجدید نظر استان تهران
Europe Convention to promote the welfare of pet animals.
Mucicipality circular of Bergrivier (Public Nuisances and the Keeping of Animals, 2024)
Planiol, Marsel Ferdinand (1931), Traité élémentaire de droit civil, onzième édition, Paris: Librairie du Conseil d’État et de la Société de Législation
References
Qur’an. [in Arabic]
Ibn al-Athir, Majd al-Din Abu al-Sa‘adat al-Mubarak ibn Muhammad al-Jazari. (1399 A.H.). Al-Nihāyah fī Gharīb al-Hadīth wa al-Athar, Vol. 3, Beirut: Al-Maktabah al-‘Ilmiyyah. [in Arabic]
Ibn Idris al-Hilli, Abu Ja‘far Muhammad ibn Mansur. (1410 A.H.). Al-Sarā’ir, Vol. 2, 2nd Edition, Qom: Islamic Publishing Institute. [in Arabic]
Ibn Hazm al-Andalusi, Abu Muhammad Ali ibn Ahmad. (n.d.). Al-Muhallā bi al-Āthār, Vol. 7, Beirut: Dar al-Fikr. [in Arabic]
Ibn Abi al-Jumhur al-Ahsa’i. (1403 A.H.). ‘Awālī al-La’ālī al-‘Azīziyyah fī al-Ahādīth al-Dīniyyah, Vol. 2, Qom: Sayyid al-Shuhadā Publishers. [in Arabic]
Al-Albani, Muhammad Nasir al-Din. Sahih al-Jāmi‘ al-Saghir wa Ziyādatuhu, Vol. 1, Beirut: Al-Maktab al-Islami. [in Arabic]
Ansari, Murtada. (1420 A.H.). Kitāb al-Makāsib, Vol. 3, 2nd Edition, Qom: Majma‘ al-Fikr al-Islami. [in Arabic]
Bejnordi, Seyed Hassan. (1998). Al-Qawā‘id al-Fiqhiyyah, Vol. 1, 1st Edition, Qom: Al-Hadi Publishing. [in Arabic]
Taqizadeh, Ebrahim & Seyed Ahmad-Ali Hashemi. (2019). Property Law and Ownership, 7th Edition, Tehran: Majd. [in Persian]
Tavakoli, Mohammad-Mehdi. (2024). Comprehensive Civil Law Instruction, Vol. 1, 26th Edition, Tehran: Maktub Akhar. [in Persian]
Jafari-Langaroodi, Mohammad-Jafar. (1995). Legal Terminology, 7th Edition, Tehran: Ganj-e Danesh. [in Persian]
Jafari-Langaroodi, Mohammad-Jafar. (2022). Property Law, 8th Edition, Tehran: Ganj-e Danesh. [in Persian]
Hurr al-‘Amili, Muhammad ibn al-Hasan. (1372 Solar). Wasā’il al-Shi‘ah, Vol. 10, Tehran: Islamiyyah. [in Arabic]
Al-Hilli, Ja‘far ibn al-Hasan. (1408 A.H.). Sharā’i‘ al-Islām, Vol. 2, 2nd Edition, Qom: Isma‘iliyan Institute. [in Arabic]
Khamenei, Seyed Ali. (n.d.). Educational Treatise 2 (Rules of Transactions), Vol. 2, Tehran: Feqh-e Ruz – Islamic Revolution Publications. [in Persian]
Khomeini, Seyed Ruhollah. (2013). Tahrir al-Wasīlah, Vol. 1, 1st Edition, Tehran: Institute for Compilation & Publication of Imam Khomeini’s Works. [in Persian / Arabic]
Raghib al-Isfahani, Husayn ibn Muhammad. (1404 A.H.). Al-Mufradāt fī Gharīb al-Qur’ān, 2nd Edition, Qom: Daftar Nashr al-Kitab. [in Arabic]
Al-Ray-Shahri, Muhammad. (1416 A.H.). Mīzān al-Hikmah, Vol. 1, 1st Edition, Qom: Dar al-Hadith. [in Arabic]
Al-Shatibi, Ibrahim ibn Musa. (1417 A.H.). Al-Muwāfaqāt, Vol. 3, 1st Edition, Cairo: Dar Ibn ‘Affan. [in Arabic]
Al-Shafi‘i, Muhammad ibn Idris. (1410 A.H.). Al-Umm, Vol. 3, Beirut: Dar al-Ma‘rifah. [in Arabic]
Safaei, Seyed Hossein & Seyed Ehsan Hosseini. (2025). Introductory Civil Law: Persons and Property, 36th Edition, Tehran: Mizan. [in Persian]
Al-Tarihi, Fakhr al-Din. (1996). Majma‘ al-Bahrayn, Vol. 3, Tehran: Mortazavi. [in Arabic]
Al-Tusi, Abu Ja‘far Muhammad ibn al-Hasan. (1414 A.H.). Al-Amālī, 1st Edition, Qom: Dar al-Thaqafah. [in Arabic]
Al-Tusi, Abu Ja‘far Muhammad ibn al-Hasan. (1994). Al-Khilāf, Qom: Islamic Publications Office. [in Arabic]
Al-Tusi, Abu Ja‘far Muhammad ibn al-Hasan. (1387 A.H.). Al-Mabsūt fī Fiqh al-Imāmiyyah, Vol. 3, 3rd Edition, Tehran: Al-Maktabah al-Murtadawiyyah. [in Arabic]
Fayruzabadi al-Shirazi, Majd al-Din. (1415 A.H.). Al-Qāmūs al-Muhīt, Vol. 2, 1st Edition, Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah. [in Arabic]
Al-Qayyumi al-Muqri, Ahmad ibn Muhammad. (1418 A.H.). Al-Misbāh al-Munīr, Vol. 1, 2nd Edition, Baghdad: Al-Maktabah al-‘Asriyyah. [in Arabic]
Katouzian, Nasser. (2024). Introductory Civil Law: Property and Ownership, 59th Edition, Tehran: Mizan. [in Persian]
Karki, Sheikh Noor al-Din (Muhaqqiq al-Thani). (1414 A.H.). Jāmi‘ al-Maqāsid, Vol. 6, 2nd Edition, Qom: Āl al-Bayt Institute. [in Arabic]
Kulaini, Abu Ja‘far Muhammad ibn Ya‘qub. (1407 A.H.). Al-Furū‘ min al-Kāfī, Vol. 5, Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah. [in Arabic]
Majlisi, Muhammad Baqir. (1403 A.H.). Bihār al-Anwār, Vol. 2, 2nd Edition, Beirut: Mu’assasat al-Wafā’. [in Arabic]
Muhaqqiq-Damad, Mostafa. (2024). Fiqh Principles (Civil Section), 67th Edition, Tehran: Center for Islamic Studies Publishing. [in Persian]
Judgment No. 9209970222101041, dated 2014/01/15, Tehran Court of Appeal, Branch 21. [in Persian]
Judgment No. 9209982120100866, dated 2016/06/07, Tehran Court of Appeal, Branch 21. [in Persian]
European Convention to Promote the Welfare of Pet Animals.
Bergrivier Municipality Circular. (2024). Public Nuisances and the Keeping of Animals.
Planiol, Marcel Ferdinand. (1931). Traité élémentaire de droit civil, 11th Edition, Paris: Librairie du Conseil d’État et de la Société de Législation. [in French]