تأثیر اقدامات اسرائیل و آژانس بینالمللی انرژی اتمی بر تضعیف رژیم منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) از نگاه کشورها
محورهای موضوعی : International law
1 - گروه حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
کلید واژه: NPT, اسرائیل, آژانس بینالمللی انرژی اتمی, تضعیف رژیم, برنامه هستهای,
چکیده مقاله :
رژیم منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) به عنوان ستون اصلی نظام کنترل تسلیحات هستهای جهانی با هدف پیشگیری از گسترش فناوری و تسلیحات هستهای در کشورهای غیرهستهای، از اهمیت بالایی برخوردار است. با این وجود، در سالهای اخیر، این رژیم با چالشهای جدی مواجه شده است که سهم قابل توجهی از آن به اقدامات غیرشفاف و غیررسمی برخی کشورها و همچنین عملکرد دوگانه نهادهای بینالمللی بازمیگردد. اسرائیل با برنامه هستهای محرمانه و بدون عضویت در NPT، بدون هیچگونه نظارت بینالمللی رسمی فعالیت میکند که این مسئله به نگرانی عمیق کشورهای منطقه و جهانی درباره توازن امنیتی و ثبات منطقهای منجر شده است. همزمان، آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) که مأموریت اصلی آن نظارت بر اجرای تعهدات کشورهای عضو و تضمین صلحآمیز بودن برنامههای هستهای است، با انتقادات متعددی مبنی بر عملکرد نامساوی و سیاستهای دوگانه مواجه شده است که این امر به تضعیف جایگاه و اثرگذاری آن در عرصه بینالملل دامن زده است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم اقدامات اسرائیل و آژانس بر روند تضعیف NPT و واکنشهای کشورهای مختلف منطقهای و بینالمللی انجام شده است. این پژوهش با استفاده از دادههای مستند و شواهد میدانی، نشان میدهد که فقدان شفافیت و عدم شمولیت اسرائیل در این معاهده، نه تنها خلأی امنیتی در منطقه خاورمیانه ایجاد کرده بلکه منجر به ایجاد دوگانگی در اجرای تعهدات و نظارت بر برنامههای هستهای سایر کشورها شده است. همچنین، فقدان اعتماد افزایش یافته میان اعضای NPT و عملکرد مضاعف برخی نهادهای بینالمللی موجب تشدید تنشها و کاهش همکاریهای دیپلماتیک شده است. علاوه بر این، واکنشهای کشورهای جنبش غیرمتعهد (NAM)، اتحادیه اروپا و ایالات متحده با تفاوتهای قابل توجهی همراه بوده است که هر یک از این بازیگران بر اساس منافع و سیاستهای خود، تفسیر و رویکردی متفاوت نسبت به این موضوع اتخاذ کردهاند. بر اساس نتایج این مطالعه، راهکارهایی نظیر اعمال نظارت عادلانه و فراگیر از سوی آژانس، الزام شفافسازی برنامههای هستهای و ارتقای همکاریهای چندجانبه توسط جامعه جهانی جهت تقویت رژیم NPT پیشنهاد میشود تا از گسترش تسلیحات هستهای جلوگیری شده و امنیت منطقهای و جهانی تضمین گردد. در نهایت، این مقاله تأکید دارد که بدون تعامل سازنده، شفافیت کافی و همکاری مؤثر میان کشورهای عضو و نهادهای ناظر، تلاشهای جهانی برای مقابله با گسترش تسلیحات هستهای با شکست مواجه خواهد شد و پیامدهای آن برای امنیت بینالمللی بسیار مخرب خواهد بود..
The Non-Proliferation Treaty (NPT), as the cornerstone of the global nuclear weapons control regime, is of high significance with the aim of preventing the spread of nuclear technology and weapons in non-nuclear states. However, in recent years, this regime has faced serious challenges, a significant portion of which can be attributed to the non-transparent and unofficial actions of certain countries, as well as the double standards of international organizations. Israel, with its secret nuclear program and without being a member of the NPT, operates without any official international oversight, which has led to deep concerns among regional and global countries about security balance and regional stability. Simultaneously, the International Atomic Energy Agency (IAEA), whose main mission is to monitor the implementation of the obligations of member states and ensure the peaceful nature of nuclear programs, has faced numerous criticisms regarding its unequal performance and double standards, further weakening its position and effectiveness in the international arena. This study aims to examine the direct and indirect impacts of Israel’s and the IAEA’s actions on the weakening of the NPT regime and the reactions of various regional and international countries. Using documented data and field evidence, this research shows that the lack of transparency and Israel’s exclusion from the treaty has not only created a security vacuum in the Middle East but also led to a dichotomy in the implementation of obligations and oversight of other countries’ nuclear programs. Additionally, the increased lack of trust among NPT members and the double actions of some international organizations have escalated tensions and reduced diplomatic cooperation. Furthermore, the reactions of the Non-Aligned Movement (NAM), the European Union, and the United States have been significantly different, with each of these actors adopting a different interpretation and approach to this issue based on their own interests and policies. Based on the findings of this study, solutions such as implementing fair and inclusive oversight by the IAEA, requiring transparency in nuclear programs, and enhancing multilateral cooperation by the international community are proposed to strengthen the NPT regime to prevent the spread of nuclear weapons and ensure regional and global security. Ultimately, this article emphasizes that without constructive interaction, sufficient transparency, and effective cooperation among member countries and monitoring organizations, global efforts to combat nuclear weapons proliferation will fail, and its consequences for international security will be devastating.
مسجدی، م. (۱۳۹۸). «بررسی کارکرد رژیم منع گسترش سلاحهای هستهای». نشریه حقوق بینالملل، دوره ۲۵، شماره ۴، صص ۱۲۰-۱۵۰.
مرادی، ا. (۱۳۹۷). «چالشهای رژیم NPT و برنامه هستهای اسرائیل». پژوهشهای حقوق بینالملل، شماره ۳۰، صص ۵۵-۸۰.
جعفری، ر. (۱۳۹۹). «واکنش کشورهای غیرمتعهد به سیاستهای آژانس». مجله سیاست بینالملل، شماره ۴۲، صص ۱۱۰-۱۳۵.
احمدی، ک. (۱۴۰۰). «نقد عملکرد آژانس بینالمللی انرژی اتمی». حقوق ایران، دوره ۱۵، شماره ۲، صص ۷۵-۹۵.
جعفری، سیداحمد. (۱۳۹۹). رفتار سیاسی کشورهای غیرمتعهد در قبال رژیمهای کنترل تسلیحات. فصلنامه پژوهشهای راهبردی.
موسویان، سیدحسین. (۱۴۰۲). چالش هستهای ایران و منطقه. تهران: انتشارات اطلاعات.
Cohen, A. (2010). The Worst-Kept Secret: Israel’s Bargain with the Bomb. Columbia University Press. [ISBN: 978-0231146847]
Freilich, C. (2023). Nuclear Proliferation in the Middle East. Journal of Middle Eastern Policy, 15(1), 53–76.
IAEA. (2023). Safeguards Statement for 2022. Vienna: International Atomic Energy Agency. [https://www.iaea.org/resources/safeguards-annual-report]
Kerr, P.K. (2022). The Middle East Nuclear Weapon Free Zone: Prospects and Challenges. Congressional Research Service (CRS) Report. [https://crsreports.congress.gov]
Mousavian, S. (2023). Iran, the Gulf States, and the Nuclear Dilemma. London: Palgrave Macmillan. [ISBN: 9783031263697]
Nephew, R. (2017). The Art of Sanctions: A View from the Field. New York: Columbia University Press. [ISBN: 978-0231180261]
Persbo, A. (2015). Making Verification Work: The IAEA, Iraq, and Iran. The Nonproliferation Review, 22(2), 163–187. https://doi.org/10.1080/10736700.2015.1071963
Rauf, T. (2014). The IAEA’s Role in Nuclear Verification. IAEA Bulletin, 55(4), 6–15. [https://www.iaea.org/sites/default/files/publications/magazines/bulletin/bull55-4/55405910615.pdf]
SIPRI. (2023). SIPRI Yearbook 2023: Armaments, Disarmament and International Security. Stockholm International Peace Research Institute. [https://www.sipri.org/yearbook/2023]
Thakur, R. (2022). The Crisis of the NPT Regime: Law, Politics and Security. International Affairs, 98(3), 657–680.https://doi.org/10.1093/ia/iiac055